Vatikani

Jimbo la Vatikani Stato della Città del Vaticano (Kiitalia) Status Civitatis Vaticanae (Kilatini)
Bendera Nembo
Wimbo wa taifa: "Inno e Marcia Pontificale" (Kiitaliano) ("Anthem and Pontifical March")
Mji mkuu na mkubwa	Vatikani
Lugha rasmi	Kiitaliano
Lugha ya taifa	Kilatini (kisheria), Kiitalia (kimatendo)
Serikali	Umoja wa kifalme wa kitheokrasi wa Kikatoliki
• Papa	Sede vacante
• Camerlengo	Kevin Farrell
• Rais wa Gavana	Raffaella Petrini
• Katibu wa Jimbo	Pietro Parolin
• Msaada wa Pepin	756
• Mkataba wa Lateran	11 Februari 1929
Eneo
• Jumla	km2 0.49 (ya 195)
Idadi ya watu
• Kadirio la 2024	882
• Msongamano	1,800/km²/km2
PLT (PPP)	Kadirio la 2021
• Jumla	€14,859,970
• Kwa kila mtu	€19,450.22
Sarafu	Euro (€)
Majira ya saa	UTCUTC+1 (CET) / UTC+2 (CEST)
Upande wa magari	Kushoto
Msimbo wa simu	++379
Jina la kikoa	.va

Ramani ya Mji wa Vatikani

Uwanja wa Mt. Petro ni sehemu ya Mji wa Vatikani; majengo mengine karibu yote yanayoonekana pichani ni sehemu ya Italia tayari.

Vatikani (jina rasmi Jimbo la mji wa Vatikani; kwa Kilatini: Status Civitatis Vaticanae, kwa Kiitalia: Stato della Città del Vaticano) ni dola-mji huru uliozungukwa pande zote na jiji la Roma, Italia. Ulianzishwa mwaka 1929 kupitia Mapatano ya Laterano kati ya Ukulu mtakatifu na Italia. Ni taifa dogo zaidi duniani kwa eneo (kilomita za mraba 0.49) na kwa idadi ya watu (takriban watu 882 kufikia mwaka 2024). Vatikani hutumika kama kituo cha kiroho na kiutawala cha Kanisa Katoliki na ni makazi ya Papa, ambaye pia ndiye kiongozi wa taifa hilo.

Mji wa Vatikani unatawaliwa kwa mfumo wa kifalme wa kuchaguliwa, ambapo Papa anashikilia mamlaka ya juu ya kiutendaji, kisheria, na kutunga sheria. Ukulu mtakatifu, ambao ni tofauti na Jimbo la Jiji la Vatikani, huwawakilisha Wakatoliki katika masuala ya kidiplomasia na kimataifa. Jimbo hili linahifadhi maeneo ya kidini na kitamaduni kama vile Basilika la Mt. Petro, Kikanisa cha Sisto IV, na Makumbusho ya Vatikani ambayo yana kazi maarufu za sanaa na hazina za kihistoria. Uchumi wake unategemea michango ya Wakatoliki kutoka kote duniani, utalii, na mauzo ya machapisho pamoja na zawadi za ukumbusho.

Jina limetokana na kilima cha Vatikani (kwa Kilatini: Mons Vaticanus) ndani ya jiji la Roma, upande wa magharibi wa mto Tiber.

Pamoja na Basilika la Mt. Petro, jengo la kanisa kubwa kuliko yote duniani, Vatikani ina makanisa mengine saba, jumba la Vatikani, ofisi za utawala wa Kanisa Katoliki, bustani, stesheni ya treni, nyumba za kuishi, hosteli kwa ajili ya mafukara na makumbusho yenye hazina kubwa za sanaa kiasi kwamba nchi nzima inahesabiwa na UNESCO kuwa Urithi wa dunia (tangu mwaka 1984).

Historia

Mabaki ya Dola la Papa

Mji wa Vatikani ni mabaki ya Dola la Papa lililotawala sehemu kubwa ya Italia ya Kati kwa karne nyingi hadi 1870.

Tangu 1860 baadhi ya maeneo hayo yalitwaliwa na Ufalme mpya wa Italia uliolenga kuunganisha sehemu zote za rasi ya Italia.

Utawala wa Papa juu ya mji na mkoa wa Roma ulilindwa na Ufaransa hadi 1870.

Vita vya 1870 kati ya Ujerumani na Ufaransa vililazimisha Ufaransa kuondoa jeshi lake Roma, ambao hivyo ulitekwa na jeshi la Italia tarehe 20 Septemba 1870.

Wakati huo serikali ya Italia ilitaka kumuachia Papa Pius IX sehemu ya mji wa Roma kama eneo lake lakini Papa alikataa akitumaini Wakatoliki wa Italia na nchi nyingine duniani watalazimisha serikali ya Italia kumrudishia mji wote.

Kwa miaka 57 Mapapa walijifungia ndani ya jumba la Vatikani.

Mkataba wa Laterani 1929

Mwaka 1929 serikali ya Benito Mussolini ilitafuta amani na Papa Pius XI aliyekuwa tayari kukubali mabadiliko.

Mapatano ya Laterano wa 11 Februari 1929 ukampa Papa mamlaka na madaraka ya nchi huru juu ya basilika la Mt. Petro pamoja na maeneo mengine.

Demografia

Idadi ya Watu

Kufikia mwaka 2024, Mji wa Vatikani una wakazi 882, wengi wao wakiwa ni makasisi, walinzi kutoka Uswisi, wafanyakazi wa kawaida, na familia zao. Zaidi ya hapo, raia 372 wanaishi nje ya mji, hasa wanadiplomasia na makardinali wanaohudumu katika nchi za kigeni. Wakazi wote wa mji huu ni Wakatoliki, na kila siku hupokea maelfu ya wageni na wafanyakazi wa muda.

Vatikani hutangaza uraia kulingana na uteuzi wa kazi (jus officii) kwa wale wanaohudumia Taasisi ya Kipapa. Uraia huo huweza kutolewa pia kwa wake, waume na watoto wanaoishi ndani ya mji, lakini kwa kawaida huisha mara tu uteuzi rasmi unapomalizika. Wale wanaopoteza uraia wa Vatikani bila kuwa na uraia mwingine hupatiwa uraia wa Italia moja kwa moja, kwa mujibu wa Mapatano ya Laterano.

Takwimu za Idadi ya Watu (2024)

Kundi	Wakazi wa Vatikani	Wanaoishi Nje
Papa	1	–
Makardinali	10	56
Wanadiplomasia	–	316
Walinzi wa Uswisi	104	–
Watu wa kawaida	131	–
Wengine	636	–
Jumla	882	372

Lugha

Ingawa Mji wa Vatikani hauna lugha rasmi kikatiba, Kiitalia ndicho kinachotumika kwa kawaida katika sheria na utawala wa kila siku. Kwa upande mwingine, Taasisi za Kipapa hutumia mara nyingi Kilatini katika nyaraka rasmi. Walinzi kutoka Uswisi hutumia Kijerumani cha Uswisi kwa kutoa amri, na huapa kiapo kwa Kijerumani, Kifaransa, Kiitalia au Kirumi (Romansh). Tovuti rasmi za Vatikani hutumia Kiitalia kama lugha kuu, lakini hupatikana pia kwa lugha mbalimbali nyingine.

Tabia Maalum za Takwimu

Kutokana na muundo wake wa pekee na eneo dogo, Mji wa Vatikani unaonyesha hali zisizo za kawaida za kitakwimu. Hizi ni pamoja na kiwango cha juu cha uhalifu kwa kila mtu – hasa wizi mdogo unaowalenga watalii – na matumizi ya juu zaidi ya divai kwa kila mtu, ambayo yanachangiwa zaidi na matumizi ya kidini. Mfano wa kuchekesha ni kipimo cha “mapapa kwa kila km²”, ambacho huzidi wawili, ikizingatiwa kuwa eneo la nchi ni km² 0.49 pekee.

Serikali

Mkuu wa Dola ni Papa mwenyewe. Nafasi yake ni kama mfalme wa kuchaguliwa asiyebanwa na katiba au masharti yoyote. Mambo ya utawala yako mkononi mwa gavana anayeteuliwa na Papa pia.

Vatikani ina uhusiano wa kibalozi na nchi 180 duniani kote kupitia Ukulu mtakatifu.

Vatikani ina jeshi dogo kabisa lakini lenye historia ndefu kabisa duniani. Ni kikosi cha Walinzi Waswisi ambacho kipo tangu mwaka 1506 na chenye wanajeshi 100 hivi. Wote ni Wakatoliki raia wa Uswisi kwa kuzaliwa.

Vatikani ina Posta pia, ikitoa stempu na hata sarafu za euro.

Picha

• 
  Vatikani ikitazamwa kutoka mto Tiber
• 
  Basilika la Mt. Petro
• 
  Upande wa mbele wa Basilika la Mt. Petro usiku
• 
  Basilika alfajiri
• 
  Uwanja wa Mt. Petro
• 
  Jumba la Vatikani anamokaa Papa
• 
  Cappella Sistina, kikanisa anamochaguliwa Papa mpya
• 
  Walinzi Waswisi
• 
  Jumba la Serikali ya Vatikani
• 
  Makumbusho ya Vatikani

Marejeo

Makala hii kuhusu maeneo ya Ulaya bado ni mbegu. Je unajua kitu kuhusu Vatikani kama historia yake, biashara, taasisi zilizopo, watu au utamaduni? Labda unaona habari katika wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.

Makala hii kuhusu Kanisa Katoliki bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Vatikani kama historia yake au maelezo zaidi? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.